Op een boekenveiling in Londen, op 4 juni, heeft een eerste druk van James Joyce's Ulysses een bedrag opgebracht van niet minder dan 275.000 pond. Dat is 320.400 euro! De in een prachtige blauwe band gestoken uitgave was gedrukt op handgeschept papier en stamt uit 1922. Het grootste deel van het boek was nog ongelezen. Dat was af te leiden uit het feit dat de meeste pagina's nog niet opengesneden was. Alleen bladzijden uit heUlyst laatste deel waren opengesnede, die waar enkele ondeugende scènes staan. Niet voor niets was het boek in de VS in die tijd verboden; dit exemplaar is ooit in een boekwinkel in Manhattan gekocht. Ik moet eerlijk bekennen dat ik de Ulysses nooit uit heb gelezen. Dus die spannende passages... ik ken ze niet. Ben een heel eind gekomen, dat wel, maar zal er ooit toch weer helemaal opnieuw aan moeten beginnen. Het is toch een van de hoogtepunten uit de literatuur. De versie die in mijn boekenkast staat, stamt uit 1994 en is in het Nederlands vertaald door Paul Claes en Mon Nys.
De Prijs der Nederlandse Letteren gaat dit jaar naar Cees Nooteboom. Me dunkt dat dat verdiend is. De man, ik meen bij onze oosterburen al vaker gelauwerd dan bij ons, schrijft al sinds 1954 (Philip en de anderen). Zo heel veel heb ik van de goede man niet gelezen, moet ik bekennen. Misschien omdat ik meer van romans houd dan van beschouwingen, essays en reisverhalen. Natuurlijk, Rituelen heb ik tot mij genomen, zelfs meer dan eens. En ik heb zelfs heel veel plezier beleefd aan In Nederland, maar volgens mij ben ik de enige die dat boek gelezen heeft. De driejaarlijkse prijs is overigens de vorige keer niet opgehaald. Jeroen Brouwers vond het bijbehorende geldbedrag van 16.000 euro te laag.
De laatste bijeenkomst van de Leesclub Cuijk was gewijd aan Datumloze dagen van Jeroen Brouwers. Weer zo'n tobberig type als hoofdpersoon waarin we het alter ego van de schrijver herkennen. Geen probleem overigens, stijl en structuur maken heel veel goed. Vooral de veelheid aan vooruitwijzigingen en parallellen vallen op. De in bloed gedrenkte schoenen op het eind die al worden aangekondigd als de hoofdpersoon in het begin van het boek vliegenzwammen vertrapt en een rood spoor achterlaat. En dan die meervoudige vaderdaad, de verwijzingen naar het oude testament (David en Absalom) en naar een omgekeerde Oedipus. Plus niet misselijke levensvragen als: dood je je zoon als hij er om vraagt? Zelfs Highway 61 Revisited schiet voorbij in mijn gedachten. Jawel, dit lees ik met plezier en flauwigheden als 'Domburg met de klemtoon op dom' neem ik op de koop toe.
Van Vestdijk werd wel beweerd dat die sneller schreef dan God kon lezen, maar Herman Brusselmans kan er ook wat van. Onze zwaarmoedige Vlaming met de slechte benen publiceert zoveel romans dat ik ze niet allemaal bij kan houden. Dat is gelukkig geen probleem, want zijn reeks is een feuilleton waar je gerust afleveringen van kunt missen. Een GTST uit Gent zal ik maar zeggen. Een dag in Gent is zijn nieuwste en die doet zijn titel eer aan: onze hoofdpersoon beleeft een dag in Gent. Daar gebeurt niet al te veel op die dag. Er wordt een flinke sigaret gerookt en Herman sjokt van hier naar daar, zolang zijn etalagebenen hem dat gunnen. De vraag of-ie een nieuwe motor zal kopen, houdt hem bezig. En dat is het wel zo'n beetje. Maar meer hoeft ook niet want Brusselmans lees je om te lezen, niet om over na te denken.
Soms krijg je sympathie met een personage dat volstrekt foute dingen doet en dat is oppassen geblazen. Dan heeft de schrijver je in zijn klauwen en voordat je het weet ga je zelf ook de verkeerde dingen goedpraten. Als het gebeurt, mag je de schrijver ermee complimenteren. Bij Het diner van Herman Koch is dat het geval. Er wordt heftig gediscussieerd over de vraag of het nu wel of niet een goed boek is. Tja. Het leest lekker weg en de structuur die aan de gangen van een diner is gekoppeld, vind ik een heel aardige. De ontknoping ligt er dan weer een beetje te dik op. Ongeloofwaardig ook. Hoewel ouders ver gaan in hun pogingen om hun kinderen van ongeluk te vrijwaren. Dat dan weer wel.
Het probleem met De welwillenden van Jonathan Littell is dat het zo slecht geschreven is, langdradig is, veel te gedetailleerd en slecht vormgegeven. Stilistisch is het absoluut geen hoogstandje en met een volgepropte bladspiegel zijn 977 pagina's een ware beproeving. Dat is de Tweede Wereldoorlog voor menigeen ook geweest, maar toch. Van de andere kant is het fascinerend om de oorlog van de andere kant te bekijken. Een gruwelijke openbaring om te lezen hoe een SS-officier zich vooral druk maakt om de economische kant van de jodenvervolging. Hebben we genoeg goedkope arbeidskrachten als we te veel joden vergassen? Het verhaallijntje van een moord in Zuid-Frankrijk is er met de haren bijgesleept en de niet-aflatende pogingen van twee rechercheurs om de hoofdpersoon te pakken te krijgen, krijgt een heel ongeloofwaardige eind in een Berlijn dat in brand staat.
De nieuwste van Arto Paasilinna valt tegen. Ik heb veel plezier beleefd aan De zelfmoordclub, De huilende moordenaar en Wees genadig. Heb de schrijver ooit mogen interviewen en ervaren dat het een geestige intelligente Fin is. Maar De zomer van de vrolijke stieren kan mij niet bekoren. Af en toe een glimlach, dat wel. Je blijft wachten op het begin van een plot en op de laatste bladzijde zit je nog te wachten. Terwijl de handeling, een taxichauffeur die met een dementerende rijke kerel door het noorden van Finland toert en de vreemdste dingen meemaakt, voldoende aanknopingspunten zou kunnen bieden. Hoogtepunt is de ontmoeting met een groepje Franse veganistische vrouwen die een spirituele reinigingsreis maken.
Pas na vele vele boeken ontdekte ik de literatuur. Dat je de dingen ook op een manier kunt opschrijven zodat er voor de lezer ook nog wat te doen overblijft. Noem het ontdekken, noem het zwartwitplaatjes inkleuren, noem het interpretatie, noem het ontdekken dat de wereld niet zwart-wit is maar alle kleuren kan hebben die jij je kunt voorstellen. Zoiets zal het geweest zijn. Het is al te lang geleden om de ervaring nog precies te kunnen beschrijven. Ik weet ook niet meer precies wanneer het was, het zal toch gauw een jaar of 35 jaar geleden zijn. Wat ik nog wel weet, is dat het was nadat ik de laatste bladzijde had omgeslagen van een inmiddels door velen vergeten boek. Misschien terecht, maar toen was het mijn eigen eyeopener: Het zwarte licht van Harry Mulisch.
